سیامک زندرضوی، عضو هیات‌مدیره انجمن جامعه‌شناسی ایران

با توجه به آن‌که جامعه‌شناسی و پدیده‌های اجتماعی بر ۳ اصل تاریخی‌بودن، چندوجهی بودن و خرد جمعی متکی است جامعه‌شناسی مردم مدار می‌تواند در اعتلاجامعه و کمک به مدیران شهری با پررنگ کردن نقش شهروندی موثر افتد.

بیش از ٤٠ سال است که دانشجوی جامعه‌شناسی هستم (١٣٩٥- ١٣٥٤). دانش جامعه‌شناسی، به چند اصل پایه‌ای متکی است:

اول: پدیده‌های اجتماعی تاریخی‌اند. در طول زمان پدید می‌آیند و درک آنها هم با بازآفرینی این تاریخ امکان‌پذیر است.

دوم: پدیده‌های اجتماعی چندوجهی‌اند، درک همه این ابعاد ضروری است و این کار نیازمند فعالیت‌های بین‌رشته‌ای و چندرشته‌ای است.

سوم: پدیده‌های اجتماعی، تاریخی، چندوجهی، متکی به میدان‌های قدرت و گروه‌های ذی‌نفع با حضور پژوهشگر- تسهیلگر در آن عرصه و تلاش برای دگرگون‌ کردنشان، با استفاده از خرد جمعی، متکی به فضای عمومی، عمیق‌تر فهم می‌شود.

این اصول ما را به عرصه‌ای در جامعه‌شناسی امروز نزدیک می‌کند که «مایکل بورووی» در سال ٢٠٠٤ به‌عنوان «جامعه‌شناسی مردم‌مدار» معرفی کرده است. «بورووی» در تفکیک خود، انواع جامعه‌شناسی را به حرفه‌ای، انتقادی، سیاست‌گذار و مردم‌مدار طبقه‌بندی می‌کند. براساس این قرائت از دانش جامعه‌شناسی، با حمایت ریاست محترم وقت دانشگاه شهید باهنر کرمان دکتر «مصطفوی» و هیأت‌مدیره انجمن دوستداران کودک کرمان، این فرصت بی‌نظیر را یافتم که پس از زلزله بم، مدت سه سال، سه روز در هفته در آن شهر حاضر باشم و بکوشم در مرحله اسکان موقت به کمک شهروندان داوطلب، شوراهای محله‌ای را با عنوان «شورایاری» برقرار کنم که دکتر «پرویز پیران» آن را در دهه ٧٠ شمسی در تهران آزموده بود. شایان ذکر است این کار بدون راهنمایی و همکاری قدم‌به‌قدم ریاست محترم وقت شورای اسلامی شهر بم، آقای دکتر «اسماعیلی»، امکان‌پذیر نبود.

نتايج کلیدی آن به قرار زیر است:

١- باید این پیش‌فرض نادرست را که شهروندان پس از زلزله ناتوان شده و نیازمند آن هستند که از بیرون برای آنان برنامه‌ریزی و به کمک نیروهای بیرونی این برنامه‌ها اجرا شود، کنار گذاشت. این پیش‌فرض فقط اوضاع را پیچیده‌تر می‌کند. امروز همه می‌دانند در بم اولین امدادگران در ٢٤ ساعت اول، خویشاوندان و همسایگان با دست خالی بودند و خودشان عزیزان‌شان را زیر آوار یافتند و به خاک سپردند.

٢- اگر به ایجاد شوراهای محله‌ای کمک کنیم که از سوی ساکنان داوطلب هر محله تعاملی شکل بگیرد، در یک تقسیم کار براساس علاقه و تجربه، گروه‌های امداد و نجات، استقرار، بهداشت و تغذیه، حمایت از کودکان، اخبار و اطلاع‌رسانی و… در بیشترین تعداد ممکن تشکیل خواهند شد. حتی اگر نصف ساکنان محله هم از بین بروند، بقیه خواهند توانست در ٧٢ ساعت طلایی و پس از آن، دیگران را سروسامان دهند و نیازها را فهرست و پیگیری کنند؛ به شرط آنکه حداقلی از آموزش و ملزومات را به تناوب در اختیار داشته باشند. بستر قانونی آن به‌عنوان انجمن‌های محله‌محور در وزارت کشور موجود است که بهتر است بیش از این معطل نماند.

٣- هر راهبردی از بالا که صدای شهروندان را ناشنیده بگیرد، مشارکت آنان را درخواست نکند و به توانمندی آنان از همین امروز و از همین جا یاری نرساند، دشواری‌های پس از زلزله بم را در مقیاسی چند ده برابر به شهروندان تحمیل خواهد کرد.