علل انفجار معدن آزادشهر/نظام مهندسی معدن کوتاهی کرده است

کمیسیون صنایع و معادن مجلس در گزارش خود از سازمان نظام مهندسی معدن بعنوان ناظر اصلی بر حفظ ایمنی در معادن نام برد و بیان کرد: معدن زمستان یورت فاقد سیستم تهویه مکانیزه بوده است.

به گزارش اخبار نظام مهندسی (akhbarmohandesi.ir)، کمیسیون صنایع و معادن مجلس در گزارش خود از سازمان نظام مهندسی معدن گلستان بعنوان ناظر اصلی بر حفظ ایمنی در معادن نام برد و بیان کرد: معدن زمستان یورت فاقد سیستم تهویه مکانیزه بوده است.علل انفجار معدن آزادشهر نظام مهندسی معدن کوتاهی کرده

علل انفجار معدن آزادشهر نظام مهندسی معدن کوتاهی کرده

علل انفجار معدن آزادشهر نظام مهندسی معدن کوتاهی کرده

صبح روز ۴ شنبه هفدهم خرداد گزارش کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در مورد علل و دلایل حادثه انفجار در معدن زمستان یورت آزادشهر که در پی آن بیش از چهل نفر از معدن کاران جان باختند، در صحن مجلس قرائت شد. ولی درست دقایقی بعد مجلس مورد حمله تروریستها قرار گرفت و این گزارش بطور دقیق مورد بحث قرار نگرفت.

بعد از گذشت یک هفته متن گزارش کمیسیون صنایع و معادن از حادثه معدن زمستان یورت منتشر گردید.

گزارش کامل این کمیسیون در مورد حادثه انفجار در معدن زمستان یورت بشرح زیر است:

۱- مقدمه

در پی حادثه انفجار معدن زمستان یورت آزادشهر در تاریخ سیزدهم اردیبهشت نودو شش، بنا بدستور ریاست محترم مجلس شورای اسلامی به کمیسیون صنایع و معادن، هیاتی مرکب از آقایان مهندس سبحانی فر، دکتر نورقلی‌ پور، مهندس ابراهیمی، دکتر رضیان، دکتر تربتی‌ نژاد (نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی)، مهندس حاتمی ‌زاده (دبیر کمیسیون صنایع و معادن مجلس) و مهندس دهقانی (معاون دفتر انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهشهای مجلس) در تاریخ چهاردم اردیبهشت نودو شش جهت بازدید از محل و بررسی علل حادثه اعزام شد و بعد از ورود هیات به معدن در ساعت هفت غروب روز پنج شنبه مورخ چهاردهم اردیبهشت نودو شش در جلسه‌ای با حضور استاندار گلستان، ریاست سازمان صنعت، معدن و تجارت استان، ریاست هلال احمر استان، فرمانده نیروی انتظامی استان، فرمانده سپاه استان، فرمانده ارتش و سایر عزیزان فعال در موضوع شرکت کردند و در جریان شرح حادثه قرار گرفتند. این هیات بعد از جلسه مذکور، برای بازدید از تونل ریزشی بداخل تونل حرکت و در جریان کمک‌رسانی به مصدومین و روند پیشرفت کار قرار گرفت. استماع سخنان و مسائل و مشکلات کارگران حاضر در صحنه توسط نماینده های محترم و بررسی دلایل حادثه از دیگر اقدامات هیات بود که تا ساعت ۳۰ دقیقه بامداد بطول انجامید.

آشنایی با معدن:

معدن زمستان یورت آزادشهر جزء معادن البرز شرقی واقع در منطقه خوش ییلاق استان گلستان و دوازده کیلومتری شهر آزادشهر میباشد که در حال حاضر بصورت خصوصی اداره میشود و استخراج زغالسنگ در سه تونل مجزا (T۳، T۲ و T۱)توسط حدود چهارصد کارگر و بصورت سنتی صورت میگیرد.

معدن به لحاظ حقوقی جزء شرکتهای سهامی عام بوده و تحت عنوان «شرکت صنعتی معدنی شمالشرق شاهرود» در دفتر ثبت شرکتها ثبت و در بورس اوراق بهادارهم پذیرفته شده است. بر اساس آخرین آمار بورسی، وضعیت سهام داران حقوقی شرکت بشرح ذیل میباشد:

۱.شرکت توسعه معادن روی ایران- ۱۷.۷۵ %

۲. شرکت فرآوری زغال سنگ پرورده طبس- سهامی خاص ۵.۲ %

۳. شرکت کالسمین- سهامی عام ۳.۸۹ %

۴. شرکت تکادو- سهامی عام ۳.۳۸ %

۵. شرکت مهندسی و تحقیقانی فلزات غیر آهنی۱.۴۱ %

۶. شرکت بازرگانی توسعه صنعت روی- سهامی خاص ۱.۲۹ %

۷. شرکت معدن کاران انگوران- سهامی خاص ۱.۰۵ %

۸. سایر سهام داران حقیقی ۶۶.۰۳ %

با توجه به این که اکثر سهام شخصیتهای حقوقی فوق الذکر بصورت مستقیم وغیرمستقیم متعلق به شرکت سرمایه‌گذاری مهر اقتصاد ایرانیان بوده و سهام داران حقیقی شامل بازنشسته های صنعت زغال هستند و عملا نماینده ای در هیات مدیره ندارند، اکثر اعضاء هیات مدیره و مدیر عامل توسط شرکت سرمایه ‌گذاری مهر ایرانیان تعیین میشود و عملا مدیریت معدن در اختیار شرکت فوق الذکر است.

محل استقرار مدیرعامل و دفتر مرکزی معدن و دفاتر مالی در شهرستان شاهرود و مدیر معدن هم زمان مسئول فنی معدن نیز میباشد.

شرح حادثه:

معدن زمستان یورت متشکل از ۳ تونل T۱، T۲ و T۳ میباشد که محل وقوع حادثه، تونل شماره T۱ معدن میباشد. تونل شماره T۱ معدن از لحاظ فنی، تونلی افقی با طراحی پیشرو بوده (در اغلب معادن زغال ابتدا تونل را تا انتها تجهیز نموده و بعد استخراج از معدن را شروع میکنند اما در برخی از معادن با توجه به توپوگرافی محل، میتوان معدن را به شکل پیشرو کار کرد) و تا روز حادثه تا عمق ۱۱۷۰ متر پیشروی داشته و سه کارگاه استخراج در طول تونل تجهیز شده بود.

نخستین کارگاه در عمق سیصد تا چهارصد متری دهانه تونل واقع شده که نخستین لایه‌های زغال نیز در همین عمق استخراج شده است. کارگاه دوم در عمق حدود هشتصد تا نهصد متری و کارگاه سوم در عمق حدودی هزار و صد متری و با فاصله‌ی حدود هشتاد تا صد متری سینه کار اصلی قرار داشته است.

حادثه انفجار در نزدیک کارگاه سوم و با فاصله حدود نود متری سینه‌کار اصلی، قبل از ساعت دوازده ظهر روز ۴ شنبه مورخ سیزدهم اردیبهشت نودو شش در عمق ۱۰۸۰ متری تونل اتفاق افتاده است.

به دلایلی که تاکنون بصورت دقیق مشخص نشده است، در محل سینه کار، لوکوموتیو حامل ذغالسنگ خاموش میشود که این موضوع بنا بر اظهارات، به مسئول فنی معدن اطلاع داده میشود.

در این زمان تعمیرکار یا مسئول ایمنی معدن برای راه‌اندازی مجدد احتمالا دو باطری کمکی را بوسیله یک لوکوموتیو دیگر بمنظور راه‌اندازی مجدد بدون اجازه مسئول فنی بداخل تونل میبرد که بعد از این امر صدای انفجاری در درون معدن بگوش میرسد. انفجار شدید موجب ریزش درسه  نقطه معدن میگردد.

طبق داده‌ها و یافته‌های موجود که در شکل پیوست گزارش آورده شده است، ‌ طول تونل محل حادثه ۱۱۷۰ متر میباشد و جریان تهویه طبیعی از طریق دو دویل(حفاری شیبدار به سمت بالا در درون معدن بمنظور ایجاد جریان هوا و دیگر کاربردها) صورت میپذیرد.

دویلها شامل دویل یک در فاصله چهارصد متری که به تونل بالایی (T۱A) و از تونل بالایی بسطح زمین متصل است و دویل دو که در فاصله هزار متری و به تونل پایینی(T۲) متصل است. جریان اصلی هوا در اکثر مواقع از تونل پایین (T۲) آغاز شده و از تونل (T۱) خارج میشود. اما در فصول مختلف سال این جریان میتواند مختل یا عوض گردد. ریزش در فاصله بیست متری دویل دو (K۳) و بفاصله نود متری سینه کار اصلی و در سه نقطه جمعا بطول سی و پنج تا چهل متر صورت میپذیرد.

در هنگام وقوع حادثه، ۲ دستگاه لوکوموتیو بهمراه واگن در داخل تونل بوده که لوکوموتیو (۱) انتهای تونل خراب میشود و باطری از بیرون (احتمالا توسط لوکوموتیو ۲) برای استارت مجدد آن بداخل تونل حمل میشود. انفجار و ریزش در محل لوکوموتیو دوم صورت میگیرد که زیر آوار مدفون میشود.

بررسیهای اولیه نشان میدهد که بمحض انفجار، دیگر کارگران برای کمک به سمت محل ریزش حرکت میکنند که بدلیل بالا بودن غلظت گاز منواکسید کربن و متان (حدود دو ساعت بعد از وقوع حادثه میزان گاز منواکسید کربن ppm ۷۵۰ و میزان گاز متان چهار درصد گزارش شده است) عده ای از کارگران جان خود را از دست میدهند.

سپس اکیپی متشکل از شصت و هشت نفر به سمت حادثه حرکت میکنند که همگی دچار مسمومیت شده و شصت و هشت نفر از عزیزان بدلیل نداشتن تجهیزات ایمنی (حتی اولیه) دچار مسمومیت میشوند که طبق اطلاعات دریافتی به جز سه نفر از مصدومین همگی ترخیص میشوند. بعد از این مرحله گروههای نجات و بازنشستگان مجرب در حوزه معادن زغال بمعدن اعزام میشوند که پس از تحویل گرفتن مدیریت حادثه، هیچ مورد گازگرفتگی برای هیچکس به وجود نیامده است.

بررسی دلایل حادثه:

با توجه به این که تا زمان بازگشایی تونل و تعریض دویل K۳ (که در آینده نزدیک صورت خواهد گرفت) امکان اظهارنظر قطعی میسر نمیباشد، لیکن دلایل حادثه طبق گزارش اولیه کمیته حقیقتیاب (متشکل از معاونت معدنی و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت، مدیرکل HSEE وزارت صنعت، کار و رفاه اجتماعی، معدن و تجارت، رئیس مرکز تحقیقات وزارت تعاون، نماینده وزارت تعاون، رئیس نظام مهندسی معدن، مدیر کل نظارت وزارت صنعت، معدن و تجارت، کار و رفاه امور اجتماعی، ۱ نفر از اعضاء کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی، نماینده مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، ۲ نفر از استادان خبره دانشگاهی در رشته زغالسنگ، نمایندگان بهره‌بردار و سرمایه‌گذار و هم چنین سرتیم عملیات امداد و نجات) و بررسیهای هیات اعزامی، بشرح ذیل میباشد:

۱٫ عدم کفایت تهویه طبیعی موجود، با توجه به تغییر فصل و یا ریزش احتمالی در دویل انتهایی رابط تونل ۲ به ۱

۲. تجمع احتمالی گاز در منطقه انفجار بدلیل عدم کفایت تهویه، حبس گاز در فضای تخریبی بجا مانده ناشی از استخراج در محل انفجار و هم چنین وجود گرد ذغال که در محیط عمده معادن ذغال وجود دارد.

۳. منبع جرقه احتمالا باطری حمل شده بداخل تونل میباشد که برخلاف مقررات برای روشن کردن لکوموتیو از کار افتاده در نزدیک انتهای تونل استفاده گردیده است، در عین حال دیگر منابع تولید جرقه بویژه لکوموتیو مدفون زیر آوار قابل بررسی است.

۴. لازم است بمجرد اتمام آواربرداری و باز شدن تونل اصلی و تعریض مقطع دویل، گروه کارشناسی ضمن بازدید مجدد میدانی از معدن، نظریه نهایی جهت اقدامات بعدی اعلام کند.

با توجه به مجموع بررسیهای صورت گرفته، عامل اصلی حادثه انفجار ناشی از گاز جمع شده در مقطعی از تونل بوده است. قابل ذکر است که تا زمان تهیه گزارش منشاء قطعی ایجاد جرقه شناسایی نشده است. هم چنین میزان قصور کارفرما، پیمان کار، سازمان صنعت، معدن و تجارت استان و اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان در این حادثه و انجام وظایف خود قابل بررسی و توجه است که امری فنی بوده و منوط به نظریه کارشناسین رسمی دادگستری و بررسی دقیق قضایی است.

بر اساس بند (چ) ماده دو قانون نظام مهندسی معدن مصوب سال هفتاد ونه و اصلاحات بعدی آن، “وضع مقررات بمنظور اطمینان از رعایت اصول ایمنی، بهداشت، بهره‌دهی مناسب، حفظ محیط زیست، صرفه اقتصادی و نظارت بر اجرای آن” و بند (پ) ماده چهارده قانون مذکور، “نظارت بر حسن انجام خدمات مهندسی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی در طرحها و فعالیتهای معدنی غیر دولتی در حوزه استان و معرفی متخلفان بمراجع قانونی ذیصلاح” از اهداف و وظایف نظام مهندسی معدن میباشد، بنابراین متاسفانه کوتاهی نظام مهندسی معدن در انجام وظایف خود مشهود است. به علاوه هم زمانی مسئولیت مدیر معدن بعنوان مسئول فنی معدن نیز مزید بر علت گردیده و مانع نظارت کافی بر اصول فنی حاکم بر معدن شده است.

۱٫شرح نحوه جان باختن کارگران : از افراد فوت شده داخل تونل: شش نفر در فاصله هفتصد متری دهانه تونل، پنج نفر کمی جلوتر(که بر اثر گازگرفتگی فوت شده اند)، ده نفر در جلو ریزش (بر اثر موج انفجار)، دو نفر در زیر آوار ریزش، ۱ نفر در پشت آوار به سمت دویل، دوازده نفر بین دویل هوا و سینه کار و هفت نفر در داخل کارگاه استخراج (بر اثر گاز Co) جان باخته اند..

۲٫بررسی اولیه ایمنی معدن با توجه به اظهارات و مدارک قابل دسترس :

با توجه بگزارش سال نودوسه «برنامه بازرسی فعالیتهای معدنی کشور» در مورخ سی ام شهریور نودو سه مبنی بر نبود طرح تهویه و شبکه تهویه اصلی و احتمال تجمع گاز در افق ۴۳۲+ و عدم رفع عیب توسط کارفرما و گزارش سال نودو چهار شرکت مهندسی مشاور کاوش گران (موضوع قرارداد بازرسی از معادن استان گلستان) مبنی بر وجود مشکل تهویه در معدن یک و سه، موضوع مشکلات طی نامه شماره ۶۸۱۶ مورخ بیستم اردیبهشت نودو پنج از طرف سازمان صنعت، معدن و تجارت استان گلستان بشرکت صنعتی و معدنی شمال شرق شاهرود ابلاغ میشود که سیستم تهویه تونل شماره سه مناسب نبوده و مواردی از نامطلوب بودن هوای معدن در این تونل در دفاتر مربوطه ثبت شده است. متعاقب عدم رفع مشکلهای تهویه، سازمان صنعت، معدن و تجارت استان گلستان طی نامه شماره دو هزار و چهارصد و دوازده مورخ بیست و هشتم فروردین نودو شش، گزارش شرکت مهندسین مشاور کان ایران در سال نودو پنج مبنی بر وجود مشکل در تهویه تونل شماره یک و سه را به شرکت صنعتی و معدنی شمال شرق دوباره ابلاغ میکند و پیشنهاد تهیه نقشه تهویه مناسب و اجرای آن در مجموعه تونلهای زمستان یورت غربی را ارائه میکند که تاکنون اقدامی در این جهت صورت نگرفته است.

نکته عجیب و قابل تامل این است که در گزارش بازدید نظارتی مورخ هفدهم خرداد نودو پنج سازمان صنعت، معدن و تجارت از معدن مذکور، سرعت هوا و میزان گازهای خطرناک در تونلها مناسب گزارش شده است. هم چنین در گزارش ارزیابی ایمنی معادن مورخ سی ام آذر نودو پنج شرکت مهندسی و مشاوره‌ای پارس اولنگ نیز، این معدن را در بخش استانداردهای تهویه نمره ۱۷.۵ از سی داده است که با توجه به بالاتر از عدد میانگین، معدن تعطیل نشده. است. این گزارشها در تناقض با گزارشات فوق الذکر میباشد.

بررسی تجهیزات فنی معدن:

با توجه به این که مطابق استانداردهای روز دنیا معادن زغال سنگ باید مجهز به سیستم مانیتورینگ، سیستم تهویه، سیستمهای خود نجات و سیستمهای گازسنج و دیگر لوازم ایمنی باشند، بررسی معدن یورت از این لحاظ باید مورد توجه جدی قرار گیرد؛

سیستم تهویه:

مطابق مشاهدات میدانی صورت پذیرفته، معدن فاقد سیستم تهویه مکانیزه بوده و تهویه معدن بصورت طبیعی صورت میگرفته است.

دستگاه خود نجات:

بر اساس مشاهدات میدانی صورت گرفته، تعداد دستگاه خودنجاتهای موجود در معدن نامعلوم است.

گاز سنج:

گازسنجهای موجود در معدن به ۲ نوع گازسنج قدیمی روسی و گازسنجهای جدید (که اخیرا توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت خریداری گردیده و بمعادن تحویل داده شده است) تقسیم بندی میشدند که گازسنجهای قدیمی در معدن وجود داشته (ولی اطلاعات دقیقی از تعداد و استاندارد بودن آنها به دست نیامد) و ۲ عدد گازسنجهای جدید که توانایی سنجش ۴ نوع گاز بطور هم زمان را دارند، در معدن موجود و در تاریخ دوازدهم بهمن نودو پنج کالیبره شده‌ و سالم بوده اند.

سیستم امداد و نجات:

با توجه بمشاهدات میدانی صورت گرفته، هواساز موجود در معدن که در دهانه تونل نصب شده بود، هم چنین bobcat (لودر مخصوص تونل)، در معدن موجود نبوده و بعد از حادثه بمحل آورده شده است.

۱. مشکلات کارگران معدن:

بنا به اظهارات کارگران معدن حاضر در صحنه، مهم ترین مشکلات کارگران شاغل در معدن، حقوق معوق بعضی از کارگران (حداکثر سه ماه معوق)، میزان و نوع بیمه تأمین اجتماعی کارگران و عدم لحاظ مشاغل سخت و زیان‌آور برای همه کارگران معدن بوده است.

با عنایت به اسناد دریافتی از شرکت، موردی در ارتباط با عدم سنخیت نوع بیمه و نوع کار (حداقل از سال نودوچهار) مشاهده نشد.

گرچه در ارتباط با سالهای پیش، باید با ارئه مستندات از طرف کارفرما و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بررسی و گزارش مجزا تهیه گردد که متاسفانه علی رغم مکاتبه با وزرات تعاون، کار و رفاه اجتماعی اطلاعات لازم تا زمان جمعبندی گزارش به این کمیسیون ارسال نشده است.

در ارتباط با عدم لحاظ بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور با توجه به اظهارات صورت گرفته و آییننامه‌های سازمان تأمین اجتماعی بنظر میرسد که فقط برای عده ای از کارگران مشغول در معدن که در سینه کار باشند، بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور لحاظ گردیده و بقیه افراد بیمه عادی دارند.

۱. مشکلهای ساختاری و پیشنهادات :

از مهم ترین مشکلات ساختاری معادن زغالسنگ ایران میتوان بعدم صرفه اقتصادی اکثر این معادن با توجه بنوع زغال، خواص زمین شناسی و تیپ معادن و نامناسب بودن و به روز نبودن تجهیزات موجود در معادن و زغال شوییها اشاره نمود. با توجه به این مشکلات پیشنهادات ذیل ارائه میشود:

۱. لزوم نظارت دقیق وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان نظام مهندسی معدن، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بر رعایت اصول فنی و ایمنی معادن زغالسنگ و الزام بر تعطیلی معادن بدون تجهیزات استاندارد و سیستم ایمنی مناسب.

۲. ضرورت برای تجهیز کلیه معادن زغالسنگ بسیستم مانیتورینگ و سیستم تهویه مکانیزه و در صورت عدم اجرا، تعطیلی معادن تا زمان تجهیز.

۳. ارائه کمکهای بلاعوض از طرف دولت بمعادن زغال سنگ از محل سهم تولید در قانون هدف مندسازی یارانه‌ها، جهت تجهیز تمام معادن زغالسنگ به سیستم تهویه مکانیزه. ضمنا دولت میتواند در صورت لزوم با ارائه لایحه مجزا نسبت به تأمین مالی مورد نیاز اقدام کند.

۴. با توجه به زیان ده بودن اکثر معادن زغال سنگ موجود و اهمیت صنعت زغالسنگ در زنجیره فولاد در ایران، لازم است دولت در بودجه‌های سالانه نسبت به ارائه یارانه خرید زغال سنگ جهت حفظ اشتغال موجود اقدام نماید.

۵. وزارت صنعت، معدن و تجارت با تشکیل تیم ویژه، تمامی معایب فنی و ایمنی معادن زغال سنگ را احصاء و برای رفع معایب اقدام نموده و نتیجه را بمجلس شورای اسلامی اعلام کند.

۶. مقصرین اصلی توسط مرجع قضائی شناسائی و با آنها برخورد قانونی نماید.

منبع: خبر گزاری مهر

پاسخنامه آزمون نظام مهندسی برق شهریور ۹۵